Xarajatlarni boshqarishda nolga asoslangan byudjetlash usulidan qanday foydalaniladi?
Mazkur usul har bir pulni aniq bir toifaga ajratishni nazarda tutib, ortiqcha xarajatlarni kamaytirishga yordam beradi.
Nolga asoslangan byudjetlash (Zero-Based Budgeting – ZBB) — har bir mablagʻni aniq bir toifaga taqsimlashni talab qiladigan byudjet tuzish usuli boʻlib, bunda jami daromad va jami xarajatlar oʻzaro teng boʻlishi kerak. Maqsad — ortiqcha yoki rejasiz sarf-xarajatlarning oldini olish va har bir mablagʻning maqsadli ishlatilishini taʼminlashdir.
Nolga asoslangan byudjetlash quyidagi bosqichlardan iborat:
1. Birinchi navbatda, oy davomida olinadigan jami daromad hisoblab chiqiladi.
2. Keyinchalik barcha xarajatlar turli toifalarga ajratiladi: doimiy xarajatlar, oʻzgaruvchan xarajatlar, jamgʻarma va qarz toʻlovlari hamda qoʻshimcha xarajatlar.
3. Keyingi bosqich – byudjetni muvozanatlashtirish. Bunda xarajatlar jami daromadga tenglashtiriladi va har bir mablagʻ aniq maqsadga yoʻnaltiriladi.
4. Oy davomida byudjet nazorat qilinib, zarurat tugʻilganda oʻzgartirishlar kiritiladi.
Misol uchun, agar oylik daromad 11 million soʻm boʻlsa, ushbu mablagʻ quyidagicha taqsimlanishi mumkin:
Doimiy xarajatlar:
- Ijara – 3 000 000 soʻm
- Kommunal toʻlovlar – 800 000 soʻm
- Transport – 400 000 soʻm
Oʻzgaruvchan xarajatlar:
- Oziq-ovqat – 1 500 000 soʻm
- Koʻchada ovqatlanish – 500 000 soʻm
- Koʻngilochar xarajatlar – 800 000 soʻm
Jamgʻarma va qarz toʻlovlari:
- Kredit toʻlovi – 1 200 000 soʻm
- Saqlab qoʻyish – 1 000 000 soʻm
Qoʻshimcha xarajatlar:
- Sovgʻalar – 300 000 soʻm
- Shaxsiy ehtiyojlar – 800 000 soʻm
- Kutilmagan xarajatlar – 700 000 soʻm
Agar hisob-kitob natijasida ortiqcha mablagʻ qolsa, nolga asoslangan byudjetlash qoidalariga muvofiq, bu mablagʻ ham aniq bir toifaga yoʻnaltirilishi lozim. Masalan, uni kredit toʻloviga qoʻshimcha tarzda ajratish mumkin.
Ushbu uslubdan samarali foydalanish uchun doimiy xarajatlarga birinchi oʻrinda mablagʻ ajratish, pullarni toʻgʻri boshqarishga yordam beruvchi ilovalar yoki elektron jadvallardan foydalanish, kutilmagan xarajatlar uchun kichik bir zaxira jamgʻarmasini yaratish, byudjetni haftalik tekshirib borish va realistik xarajat chegaralarini belgilash tavsiya etiladi.
Mavzuga doir: Pul tejashda konvertlash usulidan qanday foydalaniladi?
