AQShda federal hukumat mablagʻ yetishmasligi sabab faoliyatini toʻxtatdi

2025 yil 1 oktabr kuni tonggi soat 12:01 da (AQSh vaqti bilan) Kongress moliyalashtirish boʻyicha qaror qabul qilmagani sababli AQSh federal hukumatining mablagʻi tugadi va hukumat faoliyati rasman toʻxtadi. 

Natijada yuz minglab xodimlar majburiy taʼtilga chiqarildi, “zarur” xizmatdagilar esa maosh olmasdan ishlashga majbur boʻldi. Koʻplab xizmatlar toʻxtatildi yoki qisqartirildi, siyosatchilar esa masʼuliyatni bir-biriga yuklash bilan band. 

Hukumat yopilishi nima?

Hukumat yopilishi (shutdown) Kongress yangi fiskal yil — 1 oktabrdan oldin byudjetni tasdiqlovchi qonun yoki vaqtinchalik moliyalashtirish qarorini qabul qilolmaganida yuz beradi. Bunday holatda federal agentliklar “zarur boʻlmagan” faoliyatini toʻxtatadi, hayot va xavfsizlikni taʼminlashga doir ishlarni bajaruvchi xodimlar esa faoliyatda qoladi, biroq mablagʻ tiklangunga qadar maosh olmaydi. Bu esa ruxsatnomalarning kechikishi, tadqiqotlarning toʻxtashi va xizmat koʻrsatish markazlarining yopilishiga olib keladi.

Bevosita oqibatlar

Ishchi kuchi. Kongress maʼlumotlariga koʻra, taxminan 750 ming federal xodim vaqtincha ishdan chetlatiladi. “Zarur” xodimlar ishda qoladi, ammo vaqtincha maoshsiz. Bu mahalliy iqtisodiyotlarga jiddiy zarba beradi.

Transport va sayohat. Transport vazirligi maʼlumotiga koʻra, Federal aviatsiya boshqarmasining 11 ming xodimi majburiy taʼtilga chiqariladi. Shu bilan birga, 13 mingdan ortiq havo harakati dispetcherlari va TSA xodimlari maoshsiz ishlashni davom ettiradi. Bu parvozlarda kechikishlar va aeroportlarda tirbandliklarni kuchaytirishi mumkin.

Sogʻliq va ilm-fan. FDA va N kabi tashkilotlar koʻplab faoliyatini qisqartiradi. Yangi dorilarni tasdiqlash, rejalashtirilgan tekshiruvlar hamda ilmiy tadqiqotlar toʻxtab qolishi yoki kechikishi ehtimol.

Milliy bogʻlar va muzeylar. Koʻplab milliy bogʻlar, muzeylar va madaniy obʼektlar yopilishi yoki qisqa tarkibda ishlashi kutilmoqda. Bu esa turizm sohasi va mahalliy iqtisodiyotga salbiy taʼsir koʻrsatadi.

Mudofaa va xavfsizlik. Asosiy harbiy faoliyat davom etsa-da, xizmat qilayotgan askarlar ham vaqtincha maoshsiz qolishlari mumkin. Bu esa harbiy oilalar uchun qoʻshimcha qiyinchilik tugʻdiradi.

Maʼmuriy choralar. Oq uy ayrim federal xodimlarni qisqartirish yoki doimiy ravishda ishdan boʻshatish bilan tahdid qilmoqda. Bu esa mehnat uyushmalari va huquqshunoslar tomonidan qattiq tanqid qilinmoqda.

Moliyaviy bozorlar va oltin narxi

Hukumat yopilishi moliyaviy bozorlar uchun ham xavotir uygʻotmoqda. Investorlar xavfsiz aktiv sifatida oltin va boshqa qimmatbaho metallarga yuzlanmoqda. Natijada oltin narxi jahon bozorida tarixiy rekordlarga yaqinlashmoqda. Xususan, 1 oktabr holatiga koʻra, bir unsiya oltin narxi ilk bor 3 880 dollardan yuqoriga koʻtarildi.

Tahlilchilarning fikricha, qisqa muddatli yopilishning taʼsiri kuchli sezilmasligi mumkin. Ammo jarayon choʻzilsa, moliyaviy bozorlarning beqarorlashishi, oltin narxining yana oshishi, davlat xizmatlarining izdan chiqishi va iqtisodiy oʻsish surʼatlarining pasayishi ehtimoli yuqori.