Эмпатия ва ишонч: қайси касбларни сунъий интеллект алмаштира олмайди?

Тарих давомида касблар мунтазам равишда ўзгариб келган. Масалан, аравакаш ва извозчиларнинг ўрнини профессионал ҳайдовчилар эгаллади. Сут сотувчи аёллар, оёқ кийим тозаловчилар ва ойнакаш усталарини ҳозирги шаҳарларда деярли учратиб бўлмайди.

Бугун эса тобора кўпроқ муҳокама қилинаётган мавзу — гўёки сунъий интеллект (AI) келажакда деярли барча касбларни алмаштириши мумкинлиги. Аммо бу ҳақиқатга қанчалик яқин?

Аслида, ҳеч бир AI технологияси инсонни тўлиқ алмаштира олмайди, айниқса ўзига хос инсоний сифатлар талаб қилинадиган соҳаларда. Уларнинг энг асосийси — эмпатия, ишонч, ижодкорлик ва интуиция. Айнан шу фазилатлар алгоритмлар томонидан тўлиқ такрорлаб бўлмайди. Қуйида айнан шундай касблар рўйхати келтирилади:

Эмпатия ва одамлар билан мулоқот

Психотерапевтлар ва мураббийлар. Уларнинг асосий вазифаси — инсонни тинглаш ва ҳаётнинг оғир дамларида эмоционал қўллаб-қувватлаш. Улар эмпатия кўрсатади ва инсон психологияси нуқтаи назаридан муаммоларни енгишга ёрдам беради.

Тарбиячилар, ўқитувчилар ва профессорлар. Улар ёш авлодни тарбиялаш, ўқитиш ва жамият шароитига мослаштиришда муҳим роль ўйнайди. Фақат билим бериш билан чекланмай, балки эмоционал интеллектни ҳам ривожлантиради. Ҳар бир ўқувчи ёки тарбияланувчининг шахсий хусусиятларига мослашади.

Шифокорлар ва тиббиёт ходимлари. Бу соҳада ҳам шахсий ёндашув жуда муҳим: улар беморларга қарашади, ташхис қўядилар ва ноаниқлик шароитида қарорлар қабул қиладилар, клиник тажриба ва профессионал маҳоратга таянадилар.

Кадрлар менежерлари ва тадбир ташкилотчилари. Улар ходимларнинг кайфиятини тушуниши, низоларни ҳал қилиши ва инсон салоҳиятига боғлиқ вазиятлардан чиқиш йўлларини топиши керак. Бу ерда мослашувчан фикрлаш, кутилмаган ҳолатларга тезкор жавоб бериш ва кўплаб иштирокчиларни мувофиқлаштириш қобилияти жуда зарур.

Диний хизматчилар. Улар одамларга маънавий ва руҳий қўллаб-қувватлаш кўрсатади, ҳаётий тажрибани англаш ва мураккаб вазиятларда ички ресурсларни топишга ёрдам беради.

Ижтимоий ходимлар. Бу мутахассислар учун ишончли муносабат ўрнатиш, инсон эҳтиёжларини тушуниш ва уларни узоқ муддатли қўллаб-қувватлаш муҳим. Бунинг учун эмпатия, профессионал билим ва ахлоқий масъулият уйғунлиги талаб этилади.

Инсон ижодкорлиги ва интуицияси

Санъаткорлар, ёзувчилар, бастакорлар. Сунъий интеллект сурат, матн ёки мусиқа яратиши мумкин, аммо бу ижодий жараён фақат статистик парчаларни қайта йиғишдир. Ҳақиқий ижод эса шахсий тажриба, маданий мерос ва инсоний ҳиссиётлар билан уйғунлашганда пайдо бўлади.

Менежерлар ва раҳбарлар. Жамоани бошқариш, узоқ муддатли режалаштириш ва муҳим қарорларни қабул қилишда инсоннинг интуицияси, тажрибаси ва мотивацияни англаш қобилияти алоҳида аҳамиятга эга.

Инноваторлар ва олимлар. Инсоният ҳар доим мавжуд чегараларни бузиб, янгилик яратадиган ва таваккал қиладиган шахсларга муҳтож бўлади. Алгоритмлар эса бундай жасоратни олдиндан белгилаб бера олмайди.

Креатив директорлар ва маркетологлар. Улар келажакдаги трендларни олдиндан илғайди ва маҳсулот образларини истеъмолчи қалбига йўл топадиган тарзда шакллантиради.

Архитекторлар ва муҳандислар. Улар биноларни нафақат техник меъёрлар асосида, балки инсоннинг эстетик ва ҳиссий эҳтиёжларини ҳисобга олган ҳолда лойиҳалайди. Техник билим ва бадиий қараш уйғунлиги бу касбларнинг ажралмас қисмидир.

Руҳ ва жисм кучини талаб этадиган касблар

Баъзи соҳаларда на роботлар, на сунъий интеллект инсонни ҳали алмаштира олмайди:

• Қутқарувчилар ва ўт ўчирувчилар. Улар стандарт сценарийлардан ташқарида, хавфли вазиятларда ишлайди. Бундай ҳолатда тезкор қарор, оқибатларни олдиндан кўриш ва импровизация талаб этилади.
• Қурувчилар. Қурилиш майдонлари доимий мураккаблик ва оғир шароитларга эга. Бу ерда жисмоний чидамлилик, тажриба ва ноодатий ечим топиш қобилияти муҳимдир.
• Фермерлар. Ҳосилдорликка эришиш учун табиат ва иқлим шароитларини ҳисобга олиш зарур, бу эса катта тажрибани талаб қилади.
• Ҳунарманд усталар. Қўл меҳнати орқали яратиладиган буюмларда устанинг руҳий иштироки мужассам бўлади, буни машина такрорлай олмайди.
• Сантехниклар ва электрчилар. Уларнинг касбий маҳорати фақат билим эмас, балки жараёнларни “сезиш” қобилиятига ҳам таянади. Машина эса бундай сезги асосида қарор қабул қила олмайди.

Юқорида санаб ўтилган барча касбларнинг умумий жиҳати шундаки, инсон уларга эмпатия, интуиция, ижодий қараш, чуқур билим ва ҳаётий тажриба олиб киради.

Сунъий интеллект ёрдамчи сифатида кенг қўлланилиши мумкин, аммо бу инсоний фазилатларни қайта тиклашга қодир эмас. Шунинг учун ҳам эмпатия, ишонч ва ижодга асосланган касблар келажакда ҳам қадри баланд бўлиб қолади.